Wat te doen bij overprikkeling ofwel iemand die overgevoelig is

Iedereen is wel eens overprikkeld maar bij de een is dat erger dan bij de ander. Voor “normale” mensen kan dat zijn wanneer er heel veel heftige dingen (verhuizen, werk, mantelzorgen etc) tegelijk gebeuren maar bij mensen die hier gevoelig voor zijn kan het al gebeuren door een boodschap te doen in de winkel. Deze mensen worden soms ook wel eens Hoog Sensitief genoemd.

Bij overprikkeling worden de zenuwen in je lichaam geteisterd wat ertoe leidt dat alles irriteert en geluid soms zelfs pijn kan doen. Iemand die overprikkeld is kan daar vaak moeilijk uit komen.

Overprikkeling komt bij heel veel mensen voor maar sommige doelgroepen zijn er wel veel gevoeliger voor dan anderen. Je kan dan denken aan mensen met NAH, dementie, autisme of ADHD. Wanneer de overprikkeling eenmaal plaatsvindt is het moeilijk voor hen om zich nog te concentreren of sociale interacties te hebben. Overprikkeling maakt je niet een gezelliger mens, je bent snel geïrriteerd, kwaad, verdrietig en onrustig. Vaak lijkt het alsof de omgeving niets goeds kan doen.

Overigens hoeft het niet zo te zijn dat alles overprikkeld. Vaak is het een of meerdere zintuigen die overprikkeld zijn (of emotionele overprikkeling) waardoor men niet meer goed kan functioneren. Wanneer je deze prikkel verminderd zal men zich al snel beter voelen. Het ook goed werken om andere zintuigen juist te prikkelen zodat deze afleiden van het irritatiepunt.

Wat te doen bij overprikkeling:

Er zijn eigenlijk 2 dingen die moeten gebeuren

1. De (reden van over) prikkeling moet worden weggenomen
2. Degene moet weer in zijn eigen lichaam terug keren en rust vinden in zijn hoofd

Nummer 1 is voor iedereen duidelijk maar nummer 2 zal ik even toelichten. Je gaat met een kind met (licht) autisme naar een drukke omgeving zoals bijvoorbeeld een verjaardag. Daar gebeuren dingen die ofwel teveel zintuigelijke prikkels (geluid, teveel suikers etc) ofwel emotionele prikkels (veel vreemde mensen etc) geven. Als je daar weg gaat denk je dat de prikkel weg is dus de overprikkeling ook. Maar dat is niet altijd het geval. In sommige gevallen moeten mensen die hier gevoelig voor zijn dit verwerken en dat is niet altijd even makkelijk. In het hoofd gebeurt er van alles waardoor men geen ruimte heeft om de dingen een plek te geven.

De inzet en effectiviteit van de interventie is afhankelijk van de persoon, situatie en de fase van overprikkeling.

Een aantal dingen die kunnen ondersteunen in deze situatie zijn:

1. Onderzoek welke prikkel(s) het ergste zijn en haal deze weg. Voor de een is dat geluid (dus geen muziek aan) de ander licht (dus gordijnen even dicht) weer een ander emoties (dus even alleen laten zitten of zonder iets te zeggen erbij gaan en eventueel masseren). Het kan ook een fysieke prikkel zijn zoals te veel suikers of kleding die irriteert.
2. Rustgevende (bekende) muziek kan ondersteunen maar let erop of dit niet juist weer prikkels geeft. De ritmes in muziek (vooral bij klassiek) kunnen ondersteunend werken.
3. Indien mogelijk, ga masseren. Rug, benen en voeten zijn plekken waar het fijn is om gemasseerd te worden eventueel met olie. Ga niet zo maar met olie aan de slag! Laat je informeren welke olie geschikt is (bijvoorbeeld lavendel) en kijk in een rustige periode of men deze geur ook als prettig ervaart.
4. Laat diegene lekker douchen, water op je lichaam maakt dat je je lichaam weer ervaart en het geluid van water werkt kalmerend. Een bad kan ook goed helpen, bij kinderen kan het echter ook leiden tot extra prikkels.
5. Mediteren helpt goed maar lukt lang niet altijd. Mindfullness werkt heel goed bij autistische mensen maar ook bij andere doelgroepen.
6. Ga wandelen in een bekende rustige omgeving waar je niet te veel mensen tegenkomt.
7. Schommelen helpt goed, mits niet te hard. Vooral de tegenwoordige ligschommels (met zo een ronde mat) zijn daar voor geschikt
8. Ga iets routinematigs doen. Het zij de was opvouwen, onkruid wieden etc. Wanneer je dit lang genoeg doet zal de onrust ook afnemen
9. Voor veel kinderen geldt dat kauwdoekjes (of ander kauw materiaal) ondersteunend kunnen werken en helpen prikkels te verwerken. Hier zijn ook speciale kettingen voor zoals de chewigem. Voor volwassenen wil kauwgom kauwen nog wel eens werken
10. In sommige gevallen helpt het om een verhaal voor te lezen. Dit geeft eveneens prikkels, maar leidt tevens af van alles wat er aan overprikkeling is, legt de focus op iets anders. Voor volwassenen geldt dat ze natuurlijk ook zelf kunnen gaan lezen.
11. Dieren knuffelen (geld ook voor het strelen van een mens en knuffelen met mensen trouwens) heeft een rustgevend effect.
12. Snoezelen is voor doelgroepen zoals mensen met dementie een goede manier om tot rust te komen.
13. Voeding kan heel prikkelend werken. Suikers, koffie, chocola e.d. werken stimulerend en kunnen daardoor beter vermeden worden om overprikkeling tegen te gaan. Water drinken kan vaak helpen om deze prikkels weg te nemen
14. In de natuur zijn en met de natuur bezig zijn kan helpen met het omgaan van prikkels.

De rust is terug gekeerd, of toch niet?

Het verschild per persoon wat helpt bij overprikkeling. Een manier om erachter te komen is om te beginnen te onderzoeken waardoor men overprikkeld raakte, dat zintuig is dan kennelijk overgevoelig en moet even ontzien worden. Andere zintuigen activeren kan daarbij helpen maar in sommige gevallen ook juist niet.

Wanneer de prikkels weg zijn, denk dan niet dat alles meteen weer goed is. Dat men weer kan functioneren betekent dat het verminderd is. Zou je daarna de prikkels weer terugplaatsen dan kan de overprikkeling ook snel weer terug komen. Zie het als een rode lijn. Wanneer er prikkels zijn loopt de zwarte lijn omhoog en wanneer hij door de horizontale rode lijn gaat dan functioneert men niet meer. Gaat hij neerwaarts is dat mooi maar bij te snel weer toenemen gaat hij wederom door de rode lijn en ben je terug bij af.

Mensen met geestelijke beperkingen / ziektes of schade (denk dan aan dementie, adhd, nah etc) hebben sneller last van overprikkeling dan mensen met lichamelijke beperkingen. Wanneer mensen pijn hebben kan dit ook sneller voorkomen. Bij overprikkeling kan men niet meer rationeel denken en zit men in een fight or flight positie waar men weer uit moet zien te komen. In sommige situaties is dat onmogelijk en is vermindering het beste wat je kan bereiken.